Don Stephens, oprichter van Mercy Ships was begin februari in Nederland. Hij is bijna 75, maar denkt er nog niet aan om met pensioen te gaan. Elke dag nog is hij, soms tot tranen toe, bewogen door wat hij tegenkomt aan boord van de schepen van Mercy Ships: “Ik vraag God mijn hart zacht te houden.”
Dit artikel verscheen eerder op cip.nl en is met toestemming overgenomen.
Drie weken geleden nog was hij op het schip, de Africa Mercy, en zag hij ouders met kinderen, wiens hersenen buiten hun schedel zijn gegroeid. Een aandoening, die in Westerse landen niet veel voorkomt, onder andere door prenatale diagnostiek en mogelijkheden om in de baarmoeder te opereren. “Toen ik die kinderen zag, en de uitdrukking op de gezichten van hun ouders, het raakte mij… Zo zijn er dagelijks dingen die mij raken. En hoe kun je ook jezelf weerhouden te huilen als je op het schip bent.” Voor Stephens zijn de tranen die hij laat vloeien een antwoord van God op zijn gebed om zijn hart niet te verharden. “Je wilt niet aan het einde van je leven een hard hart krijgen.”
“Verdubbel de hoop, verdubbel het aantal mensen dat we kunnen helpen”
Zijn hart dat klopt voor God, is ook zijn hart dat klopt voor de armsten ter wereld. Het is wat Stephens dreef om als jongen van negen al te dromen over een groots ziekenhuisschip. Vanaf zijn 32e werd zijn droom werkelijkheid, onder andere na een inspirerend gesprek met Moeder Theresa. Nu, enkele decennia later, wordt in China het vierde en het grootste schip van Mercy Ships gebouwd. “Hier passen wel twee van onze andere schepen in. Ons doel daarmee is: verdubbel de hoop, verdubbel het aantal mensen dat we kunnen helpen, en de mensen die we kunnen opleiden.”
Vooral dit laatste is belangrijk voor Mercy Ships. “Het opleiden van mensen is belangrijker dan het één op één opereren van mensen, om een duurzaam resultaat neer te zetten.” Dit illustreert de oprichter van Mercy Ships met een bijzonder verhaal over oogdokter Wodome uit Togo. “We hielpen hem met het bouwen van een eigen kliniek, zodat hij drie chirurgen kon trainen. Die vier chirurgen hebben op hun beurt weer minstens 40 tot 50 Afrikaanse chirurgen opgeleid. Dokter Wodome werkt met een voor- en achterdeur beleid. Hij staat nu bekend als beste in zijn vak, en wordt bezocht door lokale goed betalende klanten, die normaliter naar Europa vlogen voor dergelijke operaties. Met het geld dat hij daarmee verdient kan hij in zijn onderhoud voorzien, en tegelijkertijd aan de achterdeur de armsten der armsten helpen. Alleen afgelopen jaar al voerde het team zo 1500 operaties uit. Zo bouwen we aan een duurzame infrastructuur, waarbij we volgens het voorbeeld van dokter Wodome dokters kunnen opleiden.”
“God is als een boer”
De effecten van opleiden zijn volgens Stephens duidelijk merkbaar. “Na de eerste opleiding zagen we vijf patiënten met gespleten lip. Vijf jaar ervoor waren het er 250. Dat is minder geworden, doordat wij chirurgen hebben opgeleid die op hun beurt al mensen geholpen hebben. Ik zie hoe Afrika eruit kan zien in de toekomst, maar er zijn heel veel mensen voor nodig, en budget”, aldus Stephens die – zelfs op hoge leeftijd – nog vooruit denkt in termijnen van twintig tot dertig en zelfs vijftig jaar. “Soms zeggen mensen ook wel: ‘Don, je bent gek’, maar ik kan het voor mij zien. Als iedereen betrokken wordt. God is als een boer. Hij zaait het zaad, het groeit. Soms duurt het veertig, vijftig jaar, en kost het veel moeite, maar er komt een oogst. Een oogst van opgeleide Afrikanen die weten wat het is om Jezus te volgen, en die weten hoe ze anderen moeten opleiden in hun vak.” Overigens gaat dit verder dan de gezondheidszorg. Aan boord van Mercy Ships worden mensen ook opgeleid in hospitality (hotelwezen) en techniek (onderhoud van het schip). Mensen die bij Mercy Ships zijn opgeleid, liggen volgens Stephens goed in de markt en komen gemakkelijker aan werk.
Ondanks dat Stephens niet meer bij het management betrokken is, is hij voor Mercy Ships nog steeds een grote inspiratiebron. Tijdens zijn verblijf in Nederland werd het grootste chocoladeschip ter wereld onthuld (‘Het lekkerste wereldrecord’, red.), als een ludieke actie om geld in te zamelen voor Mercy Ships. De blokken chocolade waaruit het meters lange en hoge gevaarte was opgebouwd, werden per opbod verkocht aan mensen die Mercy Ships een warm hart toe dragen. Voorafgaand aan de onthulling van het chocoladeschip in de onderzeebootloods in Rotterdam, schudden verschillende mensen in het voorbijgaan Don Stephens de hand.
Hij kent veel mensen, en veel mensen kennen hem. Met deze en gene wisselt hij een vriendelijk woord, en hij luistert geduldig als iemand hem vertelt over de persoonlijke uitdagingen in zijn leven. Gevraagd naar de grootste uitdaging in zijn eigen leven, antwoordt Stephens dat juist mensen zowel de grootste uitdaging alsook de grootste zegen vormen voor hem. “Ik denk dat we eerst moeten leren te luisteren, voordat we spreken. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, maar het werkt als je aan boord bent. Dat is wat mensen ook leren. We hebben 1.300 vrijwilligers. Degenen op het schip moeten in hun eigen onderhoud voorzien en betalen om aan boord van het schip te mogen zijn.”
“Stil staan bij mensen”
Volgens Stephens zorgt dat ervoor dat de werknemers aan boord van de schepen van Mercy Ships de meest toegewijde werknemers zijn die er bestaan. Als je betaalt om te mogen werken, sta je sterk in je schoenen en ben je erg gemotiveerd. Dat vraagt ook om een andere managementstijl. Mensen komen niet om op vakantie te gaan, ze komen om te dienen. Is dat niet wat Jezus ook deed? God gaf Zijn eigen Zoon, het beste wat Hij had, aan de minsten van dezen.”
“Afgelopen jaar was ik op het schip met Gary Parker (red. vooraanstaand chirurg bij Mercy Ships). Wat hij zei, vond ik toepasselijk: ‘Het maakt niet uit wat je doet, als je maar doet wat Jezus deed. Kijk maar naar de geschiedenis van Bartimeüs. Wat deed Jezus hier eerst? Hij stond stil. Dat is wat wij ook moeten doen: ‘Stil staan bij mensen’.”
Aanraking
Een van de dingen die ook altijd geleerd wordt aan vrijwilligers bij Mercy Ships is om mensen in de ogen te kijken. “Veel van de mensen die we zien, vermijden oogcontact, want ze denken dat ze vervloekt zijn. Daarom is dat oogcontact zo belangrijk. Het tweede is dan aanraking. We hadden eens een patiënt met een tumor die al tien jaar door niemand was aangeraakt. Als je zo’n verschoppeling bent in de maatschappij, dan is aanraking zo belangrijk, want dan voel je je weer normaal. Door aanraking laten we zien dat we de mens zien achter de vervorming. Dat we hier zijn om te helpen.”
Stephens is ervan overtuigd dat de roeping om de armsten te helpen middels een ziekenhuisschip bij hem in zijn bloed zit. Hij vertelt hoe de familie van zijn moeders kant uit Noorwegen komt. “Toen ik in Noorwegen was om 1000 jaar christendom in Noorwegen te vieren, vertelde de bisschip mij dat hij onderzoek had gedaan naar mijn familie. Wat bleek? Hij had documenten gevonden bij de kerk in Stavanger van mijn voorouders. Die zouden al hebben meegeholpen om het eerste zendingsschip ooit te bouwen, genaamd de Eleazar, naar de dienaar van Abraham die erop uit werd gestuurd om een bruid te vinden voor Isaac. Zo ging dit schip erop uit om de bruid van Christus te vinden. Ik kan zelf niet bewijzen dat deze voorgeschiedenis zo heeft plaatsgevonden, maar ik denk wel dat mijn voorouders gebeden hebben voor hun nageslacht. Anders weet ik ook niet hoe het mogelijk is dat zij een zeilschip bouwden die als eerste aankwam in de haven van Sierra Leone, waar wij ook ons ziekenhuisschip hadden. Het was voorbestemd. Dat geloof ik.”
Hoop en genezing
Ondanks dat de oprichter al veel ellende zag in de wereld, is zijn focus altijd geweest om hoop en genezing te brengen aan Afrika’s armsten. “Aan boord van ons schip hebben we ’s werelds beste chirurgen, die opereren op mensen die geen hoop hebben. Mensen die nog nooit een ziekenhuis hebben gezien. Als je kijkt naar de sociaal economische ranglijst, zit Nederland bij de top van meest welvarende landen met drie tot vier procent. 93 procent bevindt zich onderaan de lijst. 7,8 miljard mensen zijn arm. Daarom kan ik huilen. Voor die 93 procent is de levensverwachting voor vrouwen 64 en mannen zelfs nog minder. Het is het gebied, waar het grootste aantal baby’s overlijden. De meerderheid heeft nog geen twee euro per dag te besteden. Die mensen hebben dus geen toegang tot de gezondheidszorg. Als er al gezondheidszorg is, is het onderontwikkeld. Ze werken er aan, maar het is nog lang niet wat het moet zijn. Wordt je kind dan geboren met klompvoetjes of een gigantische tumor, dan kunnen ze nergens aankloppen voor hulp. Als er al een ziekenhuis is, waar ze geholpen kunnen worden, gaat de familie vaak de straat op om de nodige farmaceutische middelen te kopen, zoals naalden, handschoenen, enzovoort. Om die reden hebben wij als Mercy Ships ziekenhuisschepen. Dit verhaal beantwoordt ook drie vragen: waarom schepen, waarom Afrika, en waarom we kozen voor chocolade. De opbrengst van de verkochte chocolade gaat naar die armsten der armsten!”
