C’est l’arbre qui cache la forêt. Of: the tree that hides the forest in het Engels. Deze van oorsprong Franse uitdrukking betekent dat je door één mooie boom zo geïmponeerd raakt dat je de chaos van de rest van het oerwoud niet meer ziet. De directeur van het Mercy Ships Afrika kantoor, Pierre M’Pelé, ziet dit gebeuren in de beeldvorming over de ontwikkeling van de gezondheidszorg in Afrika. Hij schreef een artikel over de boom, het bos, en – niet te vergeten – de boswachter.
De boom
Afgelopen zomer kwam er goed nieuws uit Afrika: in augustus bracht de WHO naar buiten dat de levensverwachting in Afrika tussen 2000 en 2019 met 10 jaar is gestegen. Deze drastische stijging is een gevolg van de daling van het sterftecijfer met 37% tussen 2000 en 2015! De afgelopen twee decennia heeft Afrika enorme vooruitgang geboekt op het gebied van gezondheidszorg en deze twee cijfers, belangrijke indicatoren van de gezondheid van een bevolking, getuigen daarvan.
Maar, betekent dit ook dat de ontwikkelingen op het gebied van chirurgische zorg een stijgende lijn laten zien? Dat niet per se. De stijging in levensverwachting is goed nieuws, maar tegelijkertijd een boom die de chaos van het bos verbergt.
Verschillende onderzoeken laten namelijk zien dat de stijging in levensverwachting en de daling van het sterftecijfer voornamelijk is te danken aan de bestrijding van infectieziektes. Voor ziektes als hiv, tuberculose en malaria is langzamerhand betere behandeling en preventie beschikbaar. Overheden in Afrikaanse landen investeren in programma’s die infectieziekten bestrijden en voorkomen, blijkt uit de cijfers.
Het bos
Maar op hetzelfde moment zijn de cijfers op het gebied van chirurgische zorg nog behoorlijk schrikbarend:
- Afrika, waar 17% van de wereldbevolking woont, heeft slechts 2% van het totale aantal artsen ter wereld en minder dan 1 chirurgisch specialist per 100.000 inwoners.
- Het continent Afrika vertegenwoordigt 25% van de wereldwijde sterftecijfers in en 33% van het totale aantal klinische aandoeningen waarvoor chirurgische, verloskundige en anesthetische zorg nodig is.
- 93% van de bevolking van Afrika ten zuiden van de Sahara heeft geen toegang tot veilige chirurgische zorg.
- Jaarlijks zijn in Afrika meer dan 25 miljoen extra operaties nodig om levens te redden en invaliditeit te voorkomen.
- 1 op de 4 regionale ziekenhuizen in Afrika heeft geen water of elektriciteit.
- Slechts 1 op de 25 districtsziekenhuizen in Afrika heeft een internetverbinding in deze eeuw van digitalisering.
Deze cijfers lijken misschien wat willekeurig, maar ze wijzen allemaal naar het structurele probleem: het ontbreken van een gezondheidssysteem.
De afgelopen twee decennia zijn de inspanningen op het gebied van de volksgezondheid in Afrika niet gepaard gegaan met vergelijkbare vooruitgang in de zorgstelsels, de samenwerking tussen verschillende diensten of de ziekenhuiszorg. Ook zijn de verbeteringen die wel van de grond kwamen niet eerlijk verdeeld over rijk en arm. Er is dus wel gezorgd voor die ene boom, maar niet voor de rest van de bomen die net zo essentieel zijn voor het voortbestaan van het bos. Chirurgie en anesthesie zijn in de meeste Afrikaanse landen grotendeels verwaarloosd.
Met als gevolg: een vrouw die, net als haar pasgeboren kind, overlijdt door het ontbreken van medische zorg bij haar bevalling. Een kind met een gespleten lip en gehemelte dat daardoor niet normaal groeit en ontwikkelt. Een jonge man met een gebroken bot die blijvend invalide raakt en daardoor zijn gezin niet meer kan onderhouden.
4 essentiële onderdelen
Je zou kunnen denken: dan moeten hulporganisaties zoals bijvoorbeeld Mercy Ships meer artsen opleiden en meer nieuwe klinieken bouwen in Afrika. Maar daarmee zijn we er niet. Om iets te doen aan dit probleem, moeten er 4 belangrijke zaken op orde zijn: faciliteiten, materialen, personeel en systemen. Deze 4 onderdelen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nieuwe anesthesiemachines, bijvoorbeeld, zijn nutteloos zonder mensen die weten hoe ze te bedienen en te onderhouden, een operatiekamer waarin ze kunnen werken, en een systeem dat de noodzaak van chirurgie erkent en hier financiële middelen voor beschikbaar stelt. Zonder deze vier essentiële zaken is het verbeteren van chirurgische systemen gedoemd te mislukken.
De boswachter
Het zijn altijd mensen die de auto, het vliegtuig of de drone besturen; die kunstmatige intelligentie ontwerpen en begeleiden. Daarom moeten mensen de kern van de verandering vormen. Het bos heeft een goede boswachter nodig die het hele bos overziet en ingrijpt waar het nodig is.
Een boswachter die ziet dat het nuttiger is om gekwalificeerde, gespecialiseerde en toegewijde artsen en verpleegkundigen te hebben, desnoods zonder geavanceerde apparatuur, dan ziekenhuizen met dure apparatuur zonder opgeleid personeel om ze te bedienen. Daarom zijn opleidingsprogramma’s essentieel. Een van de grote uitdagingen voor gezondheidswerkers op het Afrikaanse continent is toegang krijgen tot kwalitatieve opleidingen, en programma’s die de capaciteit van medische zorg uitbouwen. We hebben in Afrika gezondheidswerkers nodig die patiënten kunnen genezen en hun waardigheid kunnen teruggeven.
Op weg naar medische zorg voor íedereen moeten Afrikaanse regeringen rigoureuze stappen zetten en een strategische aanpak volgen. Er moet in kaart worden gebracht waar de ‘gaten’ in het bos van het gezondheidssysteem zich bevinden, zodat duidelijk wordt op welke plekken er geïnvesteerd moet worden. Op deze manier kunnen er programma’s worden uitgerold die aangepast zijn aan lokale situaties, die goed gebruik maken van de beschikbare middelen, en die ondersteund worden vanuit de politiek. Zo wordt geïnvesteerd in de opbouw van veerkrachtige gezondheidsstelsels.
Ondersteuning vanuit Mercy Ships
Mercy Ships werkt samen met overheden van verschillende Afrikaanse landen aan verbetering van het volledige gezondheidssysteem: faciliteiten, materialen, personeel en systemen met elkaar samen laten werken zodat mensen beter geholpen kunnen worden. Dat doen we onder andere in het meewerken aan de Dakar Declaration, waarin overheden toezeggen met elkaar actief te gaan werken aan de verbetering van chirurgische zorg. Ook Mercy Ships’ opleidingsschip de Global Mercy draagt hier aan bij. Beiden door het bieden van trainings- en simulatiemogelijkheden voor opereren in lokale omstandigheden en door het uitvoeren van operaties aan boord, met de inzet van lokale artsen.
Een toekomst met een werkend gezondheidssysteem voor Afrika: draagt u ook uw steentje bij?
Dit artikel is een vertaling en samenvatting van een eerder gepubliceerd opinieartikel van Dr. M’Pele. Bekijk de originele publicatie.
